همان گونه که اثر توحید و ایمان در قلب مومن آشکار می شود و در رفتار فردی مشخص می شود همچنین در کردار و رفتار اجتماعی و در تعامل با مردم هم خود را نمایان می کند. رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"همانا من برای تکمیل کردن اخلاق نیکو و پسندیده برانگیخته شده ام&" (روایت از بیهقی است)
رسول خداوند صلی الله علیه و سلم میان ایمان و اخلاق رابطه برقرا می کند. می فرماید : &"کامل ترین مومنان از جهت ایمان با اخلاق ترین و مهربان ترین آنها با خانواده شان است&" (روایت از ترمذی است(
آن فرد یکتا پرست مراقبت و نظارت پروردگار را احساس می کند و می بیند که احاطه او بر بندگان، بیشتر برای مهربانی و رحمت بر آنها در عرصه های مختلف زندگی می باشد.
1- همزیستی با پدر و مادر: موحد نسبت به حق پدر و مادر بسیار حساس بوده و در ادای حق آن ها کوتاهی نمی کند. خداوند بلند مرتبه در کتابش آنها را در کنار هم آورده و فرموده است : {و پروردگارت [چنين] حكم كرد که جز او را مپرستيد و به پدر و مادر نيكي كنيد. اگر يكي از آن دو يا هر دوي آنها در نزد تو به [سن‌ّ] پيري رسند. [حتي] به آنان «اف‌ّ» مگو و بر آنان بانگ مزن و به نيكي با آنان سخن گوي(23) و از [روي] مهرباني بال فروتني بر آنان بگستران و بگو: پروردگارا، به آنان رحمت آور، چنان که [به سن‌ّ] خردسالي مرا پروراندند (24) پروردگارتان به آنچه در دلهايتان است، آگاه‌تر است. اگر نيكوكار باشيد، [بدانيد] که او براي توبه كاران آمرزنده است (25)} (سوره اسراء آیات25-23)
و خدای بلند مرتبه می فرماید : {و انسان را نسبت به پدر و مادرش به نيك [رفتاري] فرمان داديم. و اگر بخواهند تو را وا دارند تا چيزي را که به [حقيقت] آن دانشي نداري، به من شرك آوري، از آنان اطاعت، مكن. باز گشت شما به سوي من است، آن گاه شما را به [حقيقت] آنچه مي‌كرديد، خبر دهم} (سوره عنکبوت آیه 8)
2- معاشرت با فرزندان: با وجود این که فرزندان زینت و آرایش دنیا هستند، و خداوند درباره آنان می گوید : {مال و فرزندان زینت زندگانی دنیا است} (سوره کهف آیه 46)
اما توحیدی که در دل مومن است او را به تربیت فرزندانش فرا می خواند. خداوند بلند مرتبه مومنان را بر اساس ایمانشان به حفظ خود و خانواده شان از آتش دوزخ فراخوانده و فرموده است : {اي مؤمنان، خودتان و خانواده‌تان را از آتشي حفظ كنيد که آتش افروزش مردم و سنگها خواهند بود. [نيز] بر آن فرشتگان درشتخو و سخت‌رو [گمارده‌اند] که خداوند را در آنچه به آنان فرمان دهد، نافرماني نكنند. و آنچه را که فرمان مي‌يابند، انجام مي‌دهند} (سوره تحریم آیه 6)
و مسئولیت را بر دوش هر سرپرست قرار داده است. رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"همه شما سرپرست و مسئول زیر دستان خود هستید. امام سرپرست و مسئول زیردستان خود و مرد در خانواده اش مسئول و سرپرست است و زن در خانه شوهر خود سرپرست و مسئول بوده و خادم مسئول و سرپرست مال آقای خود است&" (روایت از بخاری است)
3- رفتار با زن: یکتا پرست حق همسرش را بجا آورده و از خداوند می ترسد و او را مراقب و ناظر چگونگی رفتار خود با همسرش می بیند. خداوند بلند مرتبه می فرماید : {و زنان از همچون حقي که [شوهران] به طور شايسته بر آنان دارند، بر خور دارند} (سوره بقره آیه 228)
رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"بهترین شما کسی است که بهترین رفتار را با همسر و خانواده خود داشته باشد و من بهترین شما در خانواده ام هستم&" (روایت از ترمذی است)
و آن گاه که تعدادی از زنان آمده و از رفتار همسرانشان پیش همسران رسول خدا صلی الله علیه و سلم شکوه کردند، رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمود : &"بهترین شما خوش رفتارترین شما با همسرش است&" (روایت از ابن ماجه است)
4- رفتار با شوهر: توحید سبب ایجاد خشیت از خداوند در قلب زن مومن شده و نتیجه آن قیام به حق همسرش می باشد تا به بهشت پروردگار دست یابد. رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"آن گاه که زن نماز پنج وقت خود را خواند و ماه رمضان را روزه گرفت و پاکدامنی اختیار کرد و از همسرش اطاعت نمود، به او گفته می شود که: از هر دری که میخواهی وارد بهشت شو&" (روایت از احمد است)
و خداوند بلند مرتبه به زن امر کرده تا مرد را بیش از توانش تکلیف نکند. خداوند بلند مرتبه می فرماید : {بايد که دارا از دارايي خود نفقه دهد. و كسي [هم] که روزي‌اش تنگ شده است، بايد از آنچه خداوند به او داده است انفاق كند. خداوند هيچ كس را جز به [ميزان] آنچه به او داده است مكلّف نمي‌كند. خداوند پس از تنگدستي آسايش پديد خواهد آورد} (سوره طلاق آیه 7)
بدون عذر از مرد درخواست طلاق نکند. رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"هر زنی که بدون عذر از همسرش درخواست طلاق کرد بوی بهشت بر او حرام است&" (روایت از احمد است)
حفظ رابطه خویشاوندی و حق همسایگی: پروردگار عالم میان عبادت و توحید خودش و رفتار و اخلاق موحد با خویشان و نزدیکان و همسایگان ربط برقرارنموده است. خداوند بلند مرتبه می فرماید : {و خداوند را پرستش كنيد و چيزي را با او شريك نياوريد. و به پدر و مادر نيكي كنيد و [نيز] به نزديكان و يتيمان و بينوايان و همسايه خويشاوند و همسايه بيگانه و همنشين و در راه مانده و ملك يمينتان [نيكي كنيد] خداوند كسي را که متكبّر خودستا باشد، دوست نمي‌دارد} (سوره نساء آیه 36)
و خداوند بلند مرتبه می فرماید : {پس به خويشاوند حقش را بده و [نيز] حق‌ّ بينوا و در راه مانده را. اين براي كساني که خشنودي خداوند را مي‌جويند، بهتر است. و ايشانند که رستگارند} (سوره روم آیه 38) ، رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"هر کس به خدا و روز بازپسین باور دارد به همسایه خود نیکی کند&" (روایت از مسلم است)
ایمان در قلب فرد موحد و یکتاپرست سبب نیکی اخلاق و خیر خواهی برای مردم و راستی در رفتار می شود و این از با فضیلت ترین اعمالی است که مومن به خدایش نزدیک می شود:
1- رفتار نیکو: خداوند بلند مرتبه در وصف پیامبرش محمد صلی الله علیه و سلم می فرماید : {تو بر خوردار از خلقي بزرگ هستي} (سوره قلم آیه 4) ، رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"بیشترین سبب دخول مردم در بهشت تقوای الهی و اخلاق نیکو است&" (روایت از ترمذی است)
رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"محبوبترین مردم در نزد خداوند سودمند ترین آنها و برترین عمل، شاد کردن یک مسلمان یا بر طرف کردن غم از او یا دادن وام او یا طرف کردن گرسنگی از اوست. برای من محبوبتر و خوش تر است که برای کمک به برادرم بروم از اینکه در این مسجد – یعنی مسجد مدینه- یک ماه به اعتکاف بنشینم&" (روایت از طبرانی است)
2- صدق و راستی، خداوند بلند مرتبه می فرماید : {اي مؤمنان، از خداوند پروا بداريد و با راستگويان باشيد} (سوره توبه آیه 119) ، رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"راستی به نیکی فرا می خواند و نیکی به بهشت رهنمون می کند. چنان است که فرد راست می گوید تا به درجه راستگویی و صدیق بودن می رسد. و دروغ به گناه فرامی خواند و گناه به آتش رهنمون می کند. فرد پیوسته دروغ می گوید، تا به نزد خداوند دروغگو نوشته می شود&" (روایت از بخاری است)
رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"نشانه منافق سه چیز است: وقت سخن گفتن دروغ می گوید، وعده خلافی می کند و در امانت خیانت می ورزد&" (روایت از بخاری است)
3- خیرخواهی و فریبکاری نکردن: رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید : &"هیچ کس نیست که خداوند او را بر تعدادی از انسانها مسئول گماشته و او به آنها خیانت و فریبکاری می کند، مگر اینکه خداوند بهشت را بر او حرام می گرداند&" (روایت از مسلم)
رسول خدا صلی الله علیه و سلم در بازار بر در دکانی گذر کرد و دست خود را در یک کیسه گندم فرو برد و دید که داخلش نم دارد فرمود : &"چرا داخلش تر است؟ گفت: باران زده است ای رسول خدا، فرمود:چرا قسمت تر آن را در بالای کیسه قرار نداده ای تا مردم آن را مشاهده کنند، هر کس فریب داد از ما نیست&" (روایت از مسلم است)
